GR- How Do You Stand Tall When the Ground Beneath You Trembles?

Change, ambiguity, resilience and the power of inner constants in a volatile world. Also, the rather impressive capabilities of “NotebookLM” -with examples

This image was created by Gemini with the prompt “Create a photorealistic image of a lone figure standing at the edge of a cliff, with a vast, shifting landscape or stormy sky ahead — symbolizing uncertainty and inner strength”. Initially the image was depicting a man and I asked Gemini to recreate it to depict a woman.

There is also a shorter version of this one in English

I.

Φαντάσου αυτό το σενάριο.

Ανοίγεις τα μάτια σου σε μια ξένη χώρα χωρίς να έχεις ιδέα πώς βρέθηκες εκεί -θαρρείς και κάποιος κατάφερε να σε μεταφέρει μέχρι αυτό το άγνωστό σου μέρος στη μέση της νύχτας, χωρίς να ξυπνήσεις.

Γρήγορα συνειδητοποιείς πως είσαι εγκλωβισμένος στη χώρα, φοράς κουρέλια, δεν έχεις τηλέφωνο ή χρήματα, δεν υπάρχει γύρω σου κάποιος που να γνωρίζεις, φυσικά δεν έχεις δουλειά και το πτυχίο, το μεταπτυχιακό ή το PhD, που μετά κόπων και βασάνων πήρες με hons στη χώρα σου, εδώ είναι απλά ένα χαρτί.

Πεινάς πάρα πολύ, αλλά οι τσέπες σου είναι άδειες. Επιπλέον, δεν μιλάς τη γλώσσα, οπότε, για να δείξεις στους περαστικούς ότι πεινάς, χρειάζεται να φέρεις το χέρι σου στο στόμα και να μιμηθείς την κίνηση του πλησιάσματος της τροφής στα χείλη σου.

Κάνε μια παύση μέσα σε αυτό το σενάριο και σκέψου.

Πού θα στηριχθείς; Ποιες είναι οι σταθερές σου, όταν όλα όσα γνώριζες και θεωρούσες δεδομένα έχουν εξαφανιστεί εν μια νυκτί; Γενικά, πού στηρίζεσαι όταν όλα γύρω σου αλλάζουν τόσο γρήγορα που δυσκολεύεσαι να αντιληφθείς ή να παρακολουθήσεις την αλλαγή;

Nαι, είναι ένα ακραίο σενάριο. Και όχι, δεν προσπαθώ να κάνω ένα θεωρητικό πείραμα σκέψης, που αφορά επιζήσαντες από καταστροφές, πρόσφυγες πολέμου ή ακόμα και ανθρώπους που ξαφνικά βρέθηκαν περιορισμένοι σε ένα κελί 2 επί 2 και κατάφεραν «να την παλέψουν».

Το ερώτημα που θέτω παραπάνω -ποιες είναι οι σταθερές σου;- νομίζω πως όλες και όλοι πρέπει να το κάνουμε συχνά στον εαυτό μας, ακόμα και όταν ζούμε μια σχετικά «κανονική» ζωή.

ΙΙ.

ΜΑΠΑ σου λέω.

Γιατί; Διότι ζούμε σε αυτό που διεθνώς αποκαλείται «περιβάλλον VUCA», από τα αρχικά των αγγλικών λέξεων Volatile, Uncertain, Complex, Ambiguous. Στα ελληνικά έχει μια παραπάνω νοστιμιά ο όρος, αφού το περιβάλλον είναι ΜΑΠΑ: Μεταβαλλόμενο, Απρόβλεπτο, Πολυπαραγοντικό και Αβέβαιο.

Σε αυτόν τον ΜΑΠΑ κόσμο λοιπόν, η τεχνολογία -ιδίως η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ)- αλλάζει τα πάντα με ραγδαίο ρυθμό. Ακόμα και οι νόρμες με τις οποίες η κοινωνία μας λειτουργεί επί αιώνες, ντύνονται πλέον με καινούργια ρούχα.

Όσες και όσοι διαβάζετε ειδήσεις σχετικά με την ΤΝ έχετε ήδη πιάσει το νόημα. O ρυθμός της αλλαγής είναι κατακλυσμιαίος: οι εικονικοί εργαζόμενοι με ΤΝ κατά πάσα πιθανότητα θα βρίσκονται ανάμεσά μας πολύ σύντομα και δεν θα είναι απλά πρώιμοι AI agents.

Οι σύντροφοι ΤΝ θα αναλάβουν κάποια στιγμή να απαλύνουν την ανθρώπινη μοναξιά μας (ήδη το κάνουν σε κάποιον βαθμό) ή -στη ρομποτική μορφή τους- να ανακουφίσουν τη σεξουαλική μας ένταση (θα σας γράψω κείμενο για αυτό σύντομα).

Εμβριθείς αλγοριθμικοί θεραπευτές δεν αποκλείεται μια μέρα να φροντίζουν σε μαζική κλίμακα για την ψυχική μας υγεία, χωρίς ποτέ να έχουν βιώσει συναισθήματα, κατάθλιψη, στρες, την κατασκότεινη ένταση του ψυχικού τραύματος και το τι σημαίνει να υποφέρεις από ένα πένθος ή να βασανίζεσαι από μια κακοποίηση, από bullying ή έναν ανεκπλήρωτο έρωτα. Παρόλα αυτά, κάποιες πρώτες εφαρμογές τους δείχνουν να έχουν αποτελέσματα, αφού η αλληλεπίδραση (δέκα μηνύματα ημερησίως) με ένα τέτοιο ρομπότ, με το εύστοχο όνομα Therabot, υποστηρίζεται ότι μείωσε τα συμπτώματα της κατάθλιψης κατά 51% και του άγχους κατά 31%. Την εφαρμογή ανέπτυξε ομάδα κορυφαίων ερευνητών ψυχιατρικής στο Dartmouth College.

Ίσως επίσης να διαβάσατε ότι ακόμα και η νομοθεσία -οι ίδιοι οι κανόνες που καθιστούν την κοινωνική μας ζούγκλα έναν λειτουργικό και βιώσιμο τόπο, ιδίως για τους πιο αδύναμους- πρόκειται σύντομα, σε ορισμένες περιοχές του πλανήτη, να καταρτίζεται με τη βοήθεια του Αλγόριθμου. Όχι, δεν είναι σενάριο επιστημονικής φαντασίας αυτό, βρίσκεται ήδη στα σπάργανα στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και υπόσχεται να αυξήσει τον ρυθμό παραγωγής νομοθετικού έργου κατά 70%. Θα χαρώ να ακούσω τις σκέψεις σας γύρω από το αν θα δεχόσασταν να δικαστείτε με βάση έναν νόμο που δημιουργήθηκε εν μέρει -ή και εξολοκλήρου στο μέλλον- από ΤΝ.

Προσωπικά πίνω νερό στο όνομα των δυνατοτήτων που μας δίνει η τεχνολογία, αλλά ταυτόχρονα δεν θα πάψω να υποστηρίζω ότι χρειάζεται μεγάλη προσοχή στον τρόπο με τον οποίο τη χρησιμοποιούμε:

Μ’ ένα σφυρί μπορείς να χτίσεις ολόκληρο ξύλινο σπίτι. Μπορείς όμως και να διαλύσεις το δάχτυλό σου ή να σκοτώσεις έναν άνθρωπο.

ΙΙΙ.

Ο όλεθρος του πολέμου ως πράξη αριθμητικής

Φυσικά, η αναταραχή δεν έχει να κάνει μόνο με την τεχνολογία. Ακόμα περισσότερο ΜΑΠΑ είναι το γεωπολιτικό τοπίο: πόλεμοι, δασμοί, λιμοί και καταποντισμοί, εκτεταμένη χρήση της ΤΝ ως όπλου στο test-ground της Ουκρανίας και φόβοι ότι κάποια στιγμή στο μέλλον οι πόλεμοι θα γίνονται με μηχανές, που -πιθανώς- όταν θα χρειάζεται να ρίξουν έναν πύραυλο με παράπλευρες απώλειες, θα μετρήσουν απλώς «κεφάλια» που θα χαθούν και «κεφάλια» που θα σωθούν, έτσι ώστε να προκύψει μεγιστοποίηση της ωφέλειας, χωρίς να υπολογίσουν τους αριθμούς ως ανθρώπους με εγγενή αξία και με πλήρη δικαιώματα. Με ένα ψυχρό ωφελιμιστικό calculus εν ολίγοις. Σαν απλό πρόβλημα αριθμητικής με πρόσθεση και αφαίρεση.

ΙV.

Δέκα (και κάτι) ερωτήσεις για να παίξουμε (και να σκεφτούμε σοβαρά)

Όλα λοιπόν είναι ρευστά. Και εμείς, ως ανθρώπινα όντα έχουμε συνήθως ανάγκη από άγκυρες.

Σε ρωτώ ξανά λοιπόν:

• Ποια είναι τα σταθερά σου σημεία σε έναν κόσμο που αλλάζει διαρκώς; Με άλλα λόγια, τι σε βοηθά να πατάς στα πόδια σου, σε μια πραγματικότητα που μεταβάλλεται συνεχώς;

• Ποια είναι η πυξίδα σου στον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζεις τους ανθρώπους στη ζωή σου; Πόσες φίλες ή φίλους σου βλέπεις έστω τέσσερις φορές τον μήνα με φυσική παρουσία, στον αναλογικό κόσμο;

• Πόσο συχνά κάνεις κάτι καλό για άλλους ανθρώπους, χωρίς να προσδοκάς κάποιο όφελος;

• Από τι κρατιέσαι όταν η επαγγελματική σταθερότητα, η οικονομική ασφάλεια και η αίσθηση του οικείου μοιάζει να διαλύονται;

• Πάνω σε ποιους άξονες και αρχές χτίζεις τον χαρακτήρα σου — και πώς βοηθάς την επόμενη γενιά να χτίσει τον δικό της;

• Τι ρόλο παίζει στη ζωή σου η ευθύνη για τις επιλογές σου;

• Ποιες είναι οι απόψεις σου για την προσαρμοστικότητα, την ευρύνοια, τον φόβο, την ικανότητα για μάθηση, τον εγωισμό και τις παρωπίδες, την εκπαίδευση πάνω στην κριτική σκέψη, τη σύγκριση και τη ζήλια — ή, από την άλλη, την ικανότητα να αντλείς έμπνευση από τους άλλους και να μοιράζεσαι τη χαρά τους;

• Τι εκτιμάς περισσότερο; Τις εμπειρίες ή τα υλικά αποκτήματα;

• Γιατί μαθαίνεις πράγματα; Πώς και από πού τα μαθαίνεις; Τα διασταυρώνεις, τα «μασάς», τα «καταβροχθίζεις» ή τα καταπίνεις αμάσητα;

• Τι σε εμπνέει και τι σε κινεί;

Προφανώς δεν είμαι coach ή ψυχολόγος. Το κείμενο αυτό είναι πιο προσωπικό, εμπνευσμένο από τα πρόσφατα γενέθλιά μου -κι από ερωτήσεις που έθεσα στον εαυτό μου. Η χρονιά που πέρασε στη ζωή μου με ανάγκασε να εξερευνήσω τα σταθερά και τα σαθρά μέσα μου και να αναλογιστώ πάνω στις ψευδαισθήσεις, τις αξίες και τις βολικές βεβαιότητές μου ως άνθρωπος.

Ήταν μια χρονιά μεταμόρφωσης, και νιώθω ευγνωμοσύνη που τη βίωσα. Με αφορμή λοιπόν τα γενέθλιά μου κι αυτή την εξαιρετική χρονιά, σκέφτηκα πολύ πάνω στο πώς ο πυρήνας μας ως ατόμων μπορεί να μας βοηθήσει να πλοηγηθούμε ευκολότερα σε αυτή τη νέα εποχή που ανατέλλει, η οποία χαρακτηρίζεται από αστάθεια, πολυπλοκότητα και αμφισημία, αλλά ταυτόχρονα είναι, κατά τη γνώμη μου, μια από τις πιο συναρπαστικές εποχές στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Ας το συζητήσουμε. Θα ήθελα πολύ να ακούσω τις σκέψεις σου στα σχόλια.

ΥΓ. Μη φύγεις πριν διαβάσεις -παρακάτω- για το Notebook LM. Νομίζω ότι αυτό το εργαλείο ΤΝ μπορεί να σου φανεί (πάρα) πολύ χρήσιμο είτε γράφεις είτε δίνεις εξετάσεις είτε ερευνάς κάτι.

(Οι δύο εικόνες που ακολουθούν δημιουργήθηκαν από το Gemini και το ChatGPT-4o αντίστοιχα, με βάση το prompt “create a realistic image depicting a VUCA world'“. Ποια προτιμάτε και γιατί; Αν εσείς ως άνθρωπος καλούσασταν να διεκπεραιώσετε την ίδια εργασία, πώς θα έμοιαζε η εικόνα που θα δημιουργούσατε; Ποια κλισέ θα αποφεύγατε ενδεχομένως στην απεικόνιση;)

V.

NotebookLM: Αυτό το εργαλείο μου έχει κλέψει την καρδιά

Την περασμένη εβδομάδα είχα τη χαρά μιας απολαυστικής συζήτησης με έναν Έλληνα επιστήμονα που ζει και εργάζεται στις ΗΠΑ, τον Αντώνη Αρμούντα (Harvard, MIT). Θέμα της συζήτησής μας ήταν το πώς τα Μεγάλα Γλωσσικά Μοντέλα, όπως το ChatGPT-4o, το Gemini ή το Perplexity, μπορούν να βοηθήσουν ασθενείς και γιατρούς.

Ήθελα να κάνω απομαγνητοφώνηση της συζήτησης με τη βοήθεια της Τεχνητής Νοημοσύνης και συγκεκριμένα με το Speechmatics, που είναι σχεδόν αλάθητο στα αγγλικά και σχετικά έγκυρο στα ελληνικά (και προσφέρει δύο ώρες δωρεάν απομαγνητοφώνησης τον μήνα). Τη συγκεκριμένη ημέρα όμως, το Speechmatics αρνιόταν για κάποιο λόγο να ανεβάσει το αρχείο (ήταν και μεγάλο το ηχητικό, 50 λεπτών), οπότε αποτάθηκα στο NotebookLM.

Eισήγαγα το ηχητικό αρχείο και πριν καν δώσω κάποιο prompt (προτροπή, εντολή, οδηγία), μου έκανε μια άψογη περίληψη 140 λέξεων των όσων συζητήσαμε με τον Αντώνη. Μετά του έδωσα το prompt να μου κάνει την απομαγνητοφώνηση. Το έκανε σε 30 δευτερόλεπτα, με σχετική ακρίβεια. Αντίστοιχα, θα μπορούσε να βγάλει τα κυριότερα σημεία μιας εργασίας ή έρευνας 150 σελίδων με αξιοσημείωτη ευστοχία και να εντοπίσει, εφόσον του ζητηθεί, τα αδύναμα σημεία της επιχειρηματολογίας του/της συγγραφέα (το έχω τσεκάρει επανειλημμένα τόσο σε έρευνες άλλων, όσο και σε δικά μου δημοσιογραφικά κείμενα και είναι πάντα άψογο. Μπορεί να βοηθήσει όποια/ον γράφει ή ερευνά να εντοπίσει τρωτά σημεία στη συλλογιστική και την επιχειρηματολογία του και να τα ενισχύσει. Μπορεί να επεξεργαστεί αρχεία σε μορφή word, google docs, pdf, youtube videos, mp3 κ.ά).

Κάνει όμως κι άλλα εντυπωσιακά πράγματα. Στα δεξιά του μενού (φωτογραφία παρακάτω) μπορείτε να βρείτε το πλήκτρο «audio overview». Αν ανεβάσεις εκεί ένα ηχητικό αρχείο, μπορεί να σου ετοιμάσει ένα podcast, που δεν είναι μεν το τέλειο, αλλά δεν απέχει ιδιαίτερα απ’ το να είναι πολύ καλό. Από τη δική μας συζήτηση των 50 λεπτών με τον Αντώνη παρήγαγε ένα podcast διάρκειας περίπου 20 λεπτών, με δύο φωνές, μια γυναικεία και μια ανδρική, οι οποίες εκφέρουν λόγο με αρκετή φυσικότητα ως προς τις παύσεις, την πλαστικότητα και τον ρυθμό της ομιλίας τους -χωρίς φυσικά να είναι άνθρωποι.

Για να σου δώσω ένα παράδειγμα, πήρα το προηγούμενο Substack μου και ζήτησα από το NotebookLM να μου δημιουργήσει ένα podcast βασισμένο σε αυτό. Μου ετοίμασε ένα περίπου 12 λεπτών. Πώς σου φαίνεται; Δεν είναι απίστευτο ότι αυτοί οι δύο «άνθρωποι» που συζητούν με τόση φυσικότητα, δεν είναι άνθρωποι;

Τι άλλο σε βοηθάει να κάνεις;

• Να δημιουργήσεις έναν οδηγό μελέτης (study guide), κάτι πολύ χρήσιμο όταν διαβάζεις για εξετάσεις, αφού εμπεριέχει και quiz με τα πιθανά ερωτήματα.

• Να προετοιμαστείς για κάποια παρουσίαση ενώπιον κοινού, αφού μπορεί να ετοιμάσει τις πιο συχνές ερωτήσεις (FAQs) γύρω από τη θεματολογία που πραγματεύεσαι, ώστε να έχεις μια λίστα με τα πιθανά Q & A (ή, εναλλακτικά, να παρουσιάσεις κάτι εντελώς διαφορετικό, που δεν έχει ακόμα περάσει από το μυαλό των περισσότερων ανθρώπων).

• Να σχεδιάσεις το επόμενο ταξίδι σου. Το τροφοδοτείς με ταξιδιωτικούς οδηγούς, κριτικές για ξενοδοχεία και εστιατόρια ή με άρθρα από τοπικά blogs, πχ, για τη γαστρονομία, που βρίσκεις ενδιαφέροντα και σου ετοιμάζει συγκεκριμένες προτάσεις εναρμονισμένες με το προφίλ σου ως ταξιδιώτη.

• Να εφαρμόσεις αυτό που λέμε «patient agency» (πιο ενεργή συμμετοχή στη διάγνωση κάποιας ασθένειας που αντιμετωπίζεις και στην επιλογή της θεραπείας σου). Πώς; Ζητώντας του μια λίστα με τα κυριότερα συμπεράσματα από εξετάσεις αίματος ή άλλες διαγνωστικές εξετάσεις, ιατρικές συνταγές και ιατρικά άρθρα για πιθανές θεραπείες (προσοχή, patient agency δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση αντικαθιστώ τον/την γιατρό -σημαίνει πηγαίνω στον γιατρό διαβασμένος/η για τις επιλογές που έχω).

Αν δεν έχεις ήδη ανακαλύψει το NotebookLM, σε προτρέπω να το δοκιμάσεις. ‘Eχοντας φυσικά πάντα κατά νου ότι η ΤΝ δεν είναι πάντα αξιόπιστη και ότι «ο άνθρωπος στον βρόχο» είναι πάντα απαραίτητος, αν θέλεις να αποφύγεις ζημιογόνες αστοχίες (παρότι το NotebookLM περιορίζει τις λεγόμενες «παραισθήσεις» της ΤΝ στο ελάχιστο, αφού βασίζεται σε πηγές που του δίνεις εσύ).

Ένα εργαλείο είναι τόσο καλό, όσο ο τρόπος με τον οποίο το χρησιμοποιείς.

Τα λέμε την επόμενη Τρίτη Future-fit people! Μέχρι τότε, θα χαρώ να διαβάσω τα σχόλιά σας και να συζητήσουμε.

Did my thoughts resonate with you? Subscribe for free to receive new posts and support my work. And please, leave a comment. We, people, should discuss with each other.